Του Ζαχαρία Δοξαστάκη*
Το άρθρο 11 του ν.4555/2018 ( Α’133) αντικατέστησε το άρθρο 14 του ν.3852/2010(Α’87) με το οποίο απαριθμούνται περιοριστικώς τα κωλύματα και τα ασυμβίβαστα για τις θέσεις των αιρετών οργάνων των δήμων και των περιφερειών.
Ως κωλύματα εκλογιμότητας νοούνται κάποιες ιδιότητες , οι οποίες αν συντρέχουν στο πρόσωπο κάποιου, αυτός δεν
μπορεί να ανακηρυχθεί υποψήφιος αιρετός στους οργανιςμούς τοπικής αυτοδιοίκηςης. Δηλαδή εμποδίζουν την ανακήρυξή του και την εκλογή του σε κάποιο αιρετό αξίωμα( περιφερειάρχη, δημάρχου , δημοτικού συμβούλου κλπ).
Η θέσπιση των κωλυμάτων γίνεται για να διασφαλιστεί ότι η πραγματική βούληση των εκλογέων καθίσταται ανεξάρτητη από την επιρροή προσώπων που κατέχουν θέσεις ευθύνης και διαχειρίζονται εξουσία.Επιπλέον με τα κωλύματα επιδιώκεται η προστασία του δημοσίου συμφέροντος από τον ψυχολογικό επηρεασμό που είναι δυνατόν να ασκήσουν στο εκλογικό σώμα πρόσωπα τα οποία κατέχουν θέσεις ευθύνης.
Επομένως η καθιέρωση στο νόμο των κωλυμάτων εκλογιμότητας και των ασυμβιβάστων υπηρετεί λόγους δημοσίου συμφέροντος και αποσκοπεί στην προστασία των συμφερόντων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης( Ο. Τ.Α.). Οι σχετικές διατάξεις που θεσπίζουν τα κωλύματα και τα ασυμβίβαστα για τους αιρετούς άρχοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει να ερμηνεύονται στενά, γιατί επιφέρουν περιορισμό του δικαιώματος του εκλέγεσθαι και της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας σε τοπικό επίπεδο, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 102 του ισχύοντος Συντάγματος.
Η θεμιτή επιδίωξη της προστασίας της ελεύθερης και ανόθευτης βούλησης των εκλογέων, δεν πρέπει να περιορίζει υπέρμετρα το θεμελιώδες πολιτικό δικαίωμα του εκλέγεσθαι.
Τα κωλύματα εκλογιμότητας κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: τα απόλυτα, τα τοπικά και τα σχετικά.
Το απόλυτο κώλυμα αποκλείει την ανακήρυξη κάποιου ως αιρετού στην Αυτοδιοίκηση για ένα οριςμένο χρονικό διάστημα , ακόμη και εάν αυτός παραιτηθεί προηγουμένως από την ιδιότητα που δημιουργεί το κώλυμα( θρησκευτικοί λειτουργοί). Το σχετικό κώλυμα υποχρεώνει τον υποψήφιο να παραιτηθεί από την ιδιότητα που δημιουργεί το κώλυμα πριν από την ανακήρυξή του,ως υποψηφίου, από το αρμόδιο δικαστήριο( υπάλληλοι στον ίδιο Δήμο). Τέλος τοπικά είναι τα κωλύματα , που ισχύουν μόνο για το δήμο ή την περιφέρεια στη οποία αναφέρεται ο υποψήφιος(υπάλληλοι του Δημοσίου, οι οποίοι άσκησαν καθήκοντα προϊσταμένου οργανικής μονάδας επιπέδου Διεύθυνσης ή ανωτέρου, μέσα στο δωδεκάμηνο πριν από τη διενέργεια των αυτοδιοικητικών εκλογών, στους δήμους στα διοικητικά όρια των οποίων εκτεινόταν η αρμοδιότητα των ανωτέρω οργανικών μονάδων).
Ενώ τα κωλύματα, όπως είδαμε πιο πάνω είναι ιδιότητες που συντρέχουν στα πρόσωπα των υποψηφίων για τις αιρετές θέσεις της ΤΑ , πριν την απόφαση ανακήρυξής τους , ως υποψηφίων, τα ασυμβίβαστα προκύπτουν( εμφανίζονται) μετά την εκλογή για παράδειγμα του δήμάρχου ή του περιφερειάρχη.Τα ασυμβίβαστα είναι ορισμένες ιδιότητες ή έργα που δεν πρέπει να συντρέχουν με την ιδιότητα του δημάρχου, προκειμένου να αποτρέπεται η δυνατότητα , αλλά και η δημιουργία της εντύπωσης, ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ιδιότητα του δημάρχου προς εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων.
Σύμφωνα με το άρθρο 259 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, αν εκλεγεί κάποιος δημοτικός σύμβουλος, που έχει κώλυμα εκλογιμότητας ,δεν κηρύσσεται άκυρη η εκλογή του συνδυασμού στον οποίο ανήκε το συγκεκριμένο πρόσωπο που είχε το κώλυμα, αλλά μόνον η εκλογή του συγκεκριμένου προσώπου.
Στην περίπτωση της ύπαρξης ασυμβιβάστου κατά τη διάρκεια θητείας αιρετού, ο αιρετός δεν εκπίπτει αυτοδίκαια, αλλά διαπιστώνεται το ασυμβίβαστο του αιρετού αξιώματος, μόνον κατόπιν δικαστικής απόφασης, η οποία εκδίδεται κατόπιν ένστασης κατά της δικαστικής απόφασης ανακήρυξής του.
Δυστυχώς με το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ Ικαι το νόμο 4555/2018 που το θεσμοθέτησε, το σύστημα κωλυμάτων και ασυμβιβάστων δεν έτυχε ενδελεχούς επεξεργασίας με κατεύθυνση την ενίσχυση της τοπικής δημοκρατίας και την αποφυγή του υπέρμετρου περιορισμού του πολιτικού δικαιώματος του εκλέγεσθαι. Τα κωλύματα και τα ασυμβίβαστα επιδιώκουν πρωτίστως τη διασφάλιση της ελεύθερης και ανόθευτης βούλησης των εκλογέων στις τοπικές εκλογές. Η ισχυροποίηση , όμως, της τοπικής δημοκρατίας και η αναβάθμιση του πολιτικού συστήματος των δήμων, προϋποθέτουν την ενίσχυση της λογοδοσίας και της πολιτικής ευθύνης των ατομικών και συλλογικών οργάνων τους.
*Ο Ζαχαρίας Δοξαστάκης είναι πρώην Δήμαρχος Χερσονήσου
